ئۇيغۇر تارىخى

ئوتتۇرا ئاسىيادىكى ئۇيغۇرلار ۋە ئۇلارنىڭ مەدەنىيەت مۇۋەپپەقىيەتلىرى

نەبىجان تۇرسۇن ( تارىخ پەنلىرى دوكتورى) ئىلاۋە: مەن بۇ ماقالەمنى مەرھۇم قەدىرلىك ئانام نۇرنىسا ئابدۇرېھىمنىڭ ئەبەدىيلىك خاتىرىسى ئۈچۈن بېغىشلايمەن. مەن ئۈچۈن دۇنيادا ئەڭ قەدىرلىك، ئەڭ مېھرىبان ئانام، ماڭا ئىنسانلىقنى،ئىنسانىيەتنى جۈملىدىن ئۆز قوۋىنى سۆيۈشنى ئۆگىتىپ، ئەقىل-ئىدرىكىمنى ئاچقان بىرىنچى ئۇستازىم 5-ئاينىڭ 22-كۈنى،…

قاراخانىلارنىڭ قۇرۇلۇشى

ھاجى نۇر ھاجى 9 – ئەسىرنىڭ باشلىرىدىن باشلاپ 13 – ئەسىرگە قەدەر بولغان 300 يىللىق ئارىلىقتا ئۇيغۇر، ياغما ۋە تۈركىي تىللىق مىللەتلەرنىڭ قەدىمكى مۇقەددەس ئانا ماكانى بولغان غەربىي دىياردا ياغمىلار قاراخانىيلار ھاكىمىيىتىنى قۇردى. قاراخانىيلار سۇلالىسىنىڭ راسا گۈللەنگەن مەزگىللىرىدە ئۇنىڭ زېمىنى…

ياركەنت خانلىقى دەۋرىدىكى جەمئىيەت

ئەنۋەر بايتۇر، خەيرىنىسا سىدىق ياركەنتخانلىقى بولسا چاغاتاي ئەۋلادى تەرىپىدىن ھۆكۈمرانلىق قىلىنغان ئەڭ ئاخىرقى خانلىقبولۇپ، جەمئىيەت تەرەققىياتى سەۋىيىسىدىن قارىغاندا، چاغاتايلار تارىخىدا يۈكسەكدەرىجىدە راۋاجلانغان بىر خانلىق ئىدى. بۇ چاغدا چاغاتاي ئەۋلادى ۋە ئۇنىڭتەركىبىدىكى دوغلات ھەم بىر بۆلۈك جوراس قاتارلىق بىر مۇنچە موڭغۇل…

ئابدۇخالىق ئۇيغۇر ئۈستىدە قايتا ئويلىنىش

(ئابدۇخالىق ئۇيغۇر ۋاپاتىنىڭ 80 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن) مەخمۇت ئېلى ئاتتىلا 1. ئابدۇخالىق ئۇيغۇرنىڭ قىسقىچە تەرجىمىھالى تالانتلىق شائىر، ئوت يۈرەك ئىنقىلابچى، مىللەت سۆيەر جەڭچى ئابدۇخالىق ئابدۇرەھمان ئوغلى ئۇيغۇر 1901-يىلى 2-ئاينىڭ 9-كۈنى تۇرپان شەھىرىنىڭ باغرى يېزىسىدا مەرىپەتپەرۋەر سودىگەر ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن. ئائىلىسىنىڭ…

«قاراخان» دىكى «قارا» نىڭ قىسقىچە تارىخىي تەبىرى

مۇھەممەد قادىر بارخان تارىخى ئاتالغۇ «قارا» مەھمۇد قەشقەرى بوۋىمىز «تۈركى تىللار دىۋانى»دا تىلغا ئېلىپ ئۆتكەن «يۇقۇرى چىن، ئوتتۇرا چىن ۋە تۆۋەن چىن»؛ ئابدۇشۇكۈرمۇھەممەتئىمىن «چىن ۋە ماچىننىڭ جۇغراپىيىلىك ئۇقۇم دائىرىسى»؛ سۇلتان ساتۇق ئابدۇلكېرىم بۇغرا قاراخاننىڭ «مەن ئالىپ ئەرتۇڭا (ئەفراسىياپ)نىڭ ئەۋلادىمەن…» دېگەن…

مەتبەئە تىخنىكىسىنى ئۇيغۇرلار كەشپ قىلغان

ئاپتورى: سەلجۇق سىلسۇپەر (تۈركىيە) ئىزاھات:ماقالىدا مەتبەئە تېخنىكىسنىڭ ئۇيغۇرلار تەرىپىدىن ئىجات قىلىنغانلىقى بىر قىسم تەتقىقاتچىلارنىڭ ئىزدىنىشلىرى ئاساسدا يورۇتۇپ بېرىلىدۇ. مەتبەئە تىخىنىكىسنىڭ ئىجات قىلىنىشى نەشىرىيات ۋە ئاخباراتچىلىق تارىخى بويىچە، كۈلتۈر ۋە مەدەنىيەت تەرەپتىنمۇ ئىنتايىن مۇھىم بولغان بىر ھادىسدۇر. غەرپلىكلەر مەتبەئە تېخنىكىسنى ئىجات…

ئۇيغۇر قىزى نۇزۇگۇم

ئابدۇرېھىم دۆلەت ساۋاتلىق ئۇيغۇرلار ئىچىدە نۇزۇگۇمنى بىلمەيدىغانلار بولمىسا كېرەك، ھېچبولمىغاندا ئاڭلاپ باققان بولۇشىمىز مۇمكىن. ئەمما نۇزۇگۇم تېمىسىنىڭ ئوخشىمىغان دەۋىردە، ئوخشىمىغان يازغۇچىلار تەرىپىدىن، ئوخشىمىغان ژانىردا قايتا – قايتا يېزىلغانلىقىنى بەلكىم خېلى كۆپ ساندىكى كىشىلەر بىلمىسەكېرەك. ھەر قانداق مىللەت ئۆزىنىڭ قەھرىمانىدىن چەكسىز…

ئۇيغۇرلار

ﺋﺎﺑﺪﯗﺷﯘﻛﯜﺭ ﻣﯘﮬﻪﻣﻤﻪﺗﺌﯩﻤﯩﻦ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﺎﭘﺘﻮﻧﻮﻡ ﺭﺍﻳﻮﻧﯩﻤﯩﺰﺩﺍ ﺗﻮﭘﻠﯩﺸﯩﭗ ﻳﺎﺷﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﻏﻮﻟﻠﯘﻕ، ﻳﻪﺭﻟﯩﻚ ﻣﯩﻠﻠﻪﺕ ﯞﻩ ﺋﺎﭘﺘﻮﻧﻮﻣﯩﻴﻪ ﮬﻮﻗﯘﻗﻰ ﻳﯜﺭﮔﯜﺯﮔﯜﭼﻰ ﻣﯩﻠﻠﻪﺕ. ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﮬﺎﻟﻪﺗﺘﻪ، ﺟﯘﯕﮕﻮﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﻗﺎﺗﺎﺭ ﭼﻮﯓ ﺷﻪﮬﻪﺭﻟﯩﺮﯨﺪﻩ ﺧﯩﺰﻣﻪﺕ ﯞﻩ ﺗﯩﺠﺎﺭەﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ ﺟﯘﯕﮕﻮﺩﯨﻦ ﺑﺎﺷﻘﺎ، ﻗﺎﺯﺍﻗﯩﺴﺘﺎﻥ، ﻗﯩﺮﻏﯩﺰﯨﺴﺘﺎﻥ، ﺋﯚﺯﺑﯧﻜﯩﺴﺘﺎﻥ، ﺗﺎﺟﯩﻜﯩﺴﺘﺎﻥ، ﺗﯜﺭﻛﻤﻪﻧﯩﺴﺘﺎﻥ (ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻘﻰ ﺑﺎﻳﺮﺍﻡ ﺋﻪﻟﻰ ﺭﺍﻳﻮﻧﻰ)،…

ليۇ فامىلىلىك ئۇيغۇرلار

ئابدۇلئەھەد ئابدۇرەشىد بەرقى خەرىتىگە قارىسىڭىز ئېلىمىزنىڭ دەل ئوتتۇرىسىدا ئوتتۇرا تۈزلەڭلىك مەدەنىيىتىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان گۈزەل خېنەن ئۆلكىسى سوزۇلۇپ ياتىدۇ.خېنەن ئۆلكىسىنىڭ زېمىنىنىڭ شەرقى يان بۆلىكى ئاساسەن پايانسىز تۈزلەڭلىك،يۇقىرى سۈرئەتلىك تاشيولنى بويلاپ سەپەرگە چىقسىڭىز ئۆزىڭىزنى پايانسىز بۇغدايلىق ئىچىدە كېتىۋاتقاندەك ھېس قىلىسىز.بولۇپمۇ جېڭجۇ-كەپفېڭ-شاڭچيۇ يۇقىرى…

ئاپپاق خوجىنىڭ «جاھان كېزىش» نامى بىلەن تىبەتكە قىلغان سەپىرى ھەققىدە

ئاپتور: ئەخمەتجان ھەسەن مۇھىم مەزمۇنى: بۇ ماقالىدە «ئاپپاق خوجا» نامى بىلەن مەشھۇر بولغان خوجا ھىدايەتۇللا ئىشاننىڭ 17– ئەسىرنىڭ 70– يىللىرى يەكەن سەئىدىيە خانلىقىنىڭ ھۆكۈمرانى ئىسمائىلخان تەرىپىدىن يەكەن خانلىقى تەۋەسىدىن قوغلاپ چىقىرىلغاندىن كېيىن، سەئىدىيە سەلتەنەتىنىڭ تەختىنى تارتىۋېلىش، ئۆچ ئېلىش، قارشىلىشىش ئوي–…

قوچۇ ئۇيغۇر خانلىقى دەۋرىدىكى بۇددىزم

نۇرمۇھەممەت توختى كۈنەستېكىن مۇھىم مەزمۇنى: بۇ ماقالىدە، بۇددىزمنىڭ قەدىمكى قوچۇ رايونىغا تارقىلىشى ۋە قوچۇ ئۇيغۇر خانلىقى قۇرۇلغاندىن كېيىنكى بۇددىزم مەدەنىيىتىنىڭ تەرەققىياتى بايان قىلىنىدۇ. ئاچقۇچلۇق سۆزلەر: قوچۇ ئۇيغۇر خانلىقى؛ بۇددىزم 1. بۇددىزمنىڭ قەدىمكى قوچۇ رايونىغا تارقىلىشى «قوچۇ» (高昌) دېگەن نام غەربىي…

قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىنىڭ موڭغۇل، مانجۇ ۋە شىبەلەر ئارىسىدا قوللىنىلىشى

رەخمىتۇللا ھەسەن مۇھىم مەزمۇنى: بۇ ماقالىدە، يېقىنقى يىللاردىن بېرى مەملىكەت ئىچى- سىرتىدىكى ئالىملارنىڭ قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقى تەتقىقاتىدا قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىلىرىنى ئاساس قىلىپ، ئۇنى خەنزۇچە تارىخىي ئەسەرلەردىكى ئالاقىدار خاتىرىلەرگە بىرلەشتۈرگەن ھالدا، قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقىنىڭ مىلادىيە 10- ئەسىردىن بۈگۈنگىچە، غەربتە ئالتاي تاغ…